Γιατί δεν αντιμετωπίζουμε την κλιματική αλλαγή ως ανθρώπινη (και
εκμεταλλεύσιμη) απόρροια;
Why people think
that climate change isn’t man-made (and man-exploited)?
[English follows]
«Τα σύνορα υπάρχουν, και όταν θα τα υπερβούμε,
θα είναι εξ ορισμού πολύ αργά –
σαν τους ήρωες της αρχαίας τραγωδίας,
που μαθαίνουν ότι βρίσκονται μέσα
στην ύβριν, στην υπερβολή,
μόνο αφού συντελεστεί η καταστροφή.
Η σημερινή κοινωνία είναι θεμελιωδώς άφρων.»
 |
Γη υπό κατάρρευση, Σαμοθράκη, 23 Νοεμβρίου 2017.
Land collapsed, Samothraki, 23 November 2017.
|
Δύο μεγάλες βροχές με διαφορετική έκβαση, αλλά με έναν κοινό παρονομαστή:
τη φυσική καταστροφή. Ή, όπως το αποκάλεσαν πολλοί, τη θεομηνία.
Στον απόηχο της φυσικής καταστροφής και στις δύο περιπτώσεις, ακούστηκαν πολλά:
για μπαζωμένα ρέματα, για κτήρια χτισμένα πάνω στα ρέματα αυτά και άλλα
οικιστικά λάθη, για ελλιπή αντιπλημμυρικά έργα και την ανάγκη φραγμάτων. Όλα
ανθρώπινα και όλα μηνύσιμα, σαφώς. Λέχθηκαν όμως σε τέτοιο βαθμό και με
τέτοιους υπαινιγμούς – ιδιαίτερα στην πολύνεκρη περίπτωση της Δ. Αττικής, όπου δύο εβδομάδες μετά ακόμα εντοπίζονταν σοροί – που δημιουργούν την εντύπωση ότι η κλιματική αλλαγή είναι εκτός
ανθρώπινου ελέγχου και παρέμβασης και ότι, συνεπώς, δεν μπορούν να αναζητηθούν ευθύνες για τις
καταρρακτώδεις βροχές που έχουν σημειωθεί το τελευταίο δίμηνο στην Ελλάδα
(Σαμοθράκη, Σύμη,
Δ. Αττική και την
προηγούμενη εβδομάδα εκτεταμένα στη Δ. Ελλάδα).
Ήδη γίνονται πολλές συζητήσεις για το πώς πρέπει να είναι τα οικιστικά
πλάνα του μέλλοντος και ποιες προφυλάξεις πρέπει να ληφθούν εξαρχής. Επίσης
κοινά περιβαλλοντικά προβλήματα εντοπίστηκαν και στα δύο βουνά, το Σάος στην
Σαμοθράκη και το όρος Πατέρα στην Ελευσίνα: το δάσος έχει και στις δύο
περιπτώσεις πρόσφατα καεί, αποψιλωθεί σε μεγάλο βαθμό, ενώ το καλοκαίρι που
πέρασε έφερε μεγάλες περιόδους ανυδρίας από την Σαμοθράκη έως την Κρήτη.
Οι συνθήκες ήταν ήδη εξαιρετικά δυσμενείς για μία θεομηνία. Μόνο που αυτά που έχουν συμβεί
δεν μπορούν να θεωρηθούν θεομηνίες,
και πόσο μάλλον να αντιμετωπιστούν ως τέτοιες. Όχι όταν ο πλανήτης έχει
μετατραπεί – για να το σχηματοποιήσω – σε χύτρα ταχύτητας και η μέση του θερμοκρασία έχει πλέον ανέβει κατά
έναν βαθμό – και συνεχίζει να ακολουθεί ανοδική πορεία! Ένας βαθμός, από 15°C στους 16°C, όσο λίγο και αν ακούγεται, είναι εξαιρετικά άσχημο.
Συνεπάγεται, για να αναφέρω λίγα, άνοδο της στάθμης της θάλασσας, αλλαγή των
αέριων μαζών, εντονότερες βροχοπτώσεις, συχνότερο σχηματισμό τυφώνων στο Ατλαντικό και κυκλώνων στη Μεσόγειο (ένα φαινόμενο που έχει αρχίσει να αποκαλείται medicanes). Έμβια όντα έχουν αφανιστεί ακριβώς επειδή αυτός ο ένας
βαθμός προς τα πάνω καθιστά το περιβάλλον για αυτά μη βιώσιμο, με ό,τι
(τραγικό) μπορεί να συνεπάγεται αυτό για την τροφική αλυσίδα. Για όλα αυτά, σε ποσοστό 95%, ευθύνεται η ανθρώπινη δραστηριότητα. Το ζήτημα εδώ δεν είναι οι πτυχές της
ανθρώπινης δραστηριότητες που προκαλούν την κλιματική αλλαγή [γράψτε αίτια κλιματικής αλλαγής στο Google και θα διαβάσετε περισσότερα από όσα αντέχετε], αλλά το
γεγονός ότι η υποτίμηση της υπαιτιότητας αυτής οδηγεί σε ακόμα χειρότερες
επιπτώσεις – και όχι μόνο κλιματικά.
 |
Ένα από τα νέα ρυάκια που δημιούργησε ο κατακλυσμός στην Σαμοθράκη,
23 Νοεμβρίου 2017.
One of the many streams now permanently formed by the deluge in Samothraki,
23 November 2017.
|
Η Naomi Klein έχει χαρακτηρίσει αυτή την στάση ως αδικία που κληρονομείται
στις επόμενες γενιές και «κλοπή» που συντελείται εις βάρος τους. Οι άμεσα
ιθύνοντες δεν αντιμετωπίζουν επιπτώσεις αντίστοιχες των πράξεών τους, καθώς τα
αποτελέσματα της κλιματικής αλλαγής συσσωρεύονται και ξεσπούν εν καιρώ (σς. 66) – στη δική μας περίπτωση, οι
καταρρακτώδεις βροχές αυτού του φθινοπώρου.
Έχει επίσης δείξει με παραδείγματα πάμπολλων περιπτώσεων
πως οι λεγόμενες «φυσικές καταστροφές»
- από την Κατρίνα το 2005 στη Νέα Ορλεάνη έως τους τυφώνες Ίρμα
και Μαρία που μόλις το φθινόπωρο χτύπησαν το Πουέρτο Ρίκο – αλλά και οι
καταστάσεις «έκτακτης ανάγκης» που
πολλές φορές δημιουργούνται από αυτές τις καταστροφές και από τις λεγόμενες «οικονομικές κρίσεις» (2 στα 2 έχουμε
στην Ελλάδα αυτή την στιγμή, δηλαδή και κρίση και αλλεπάλληλες φυσικές
καταστροφές!!), είναι η τέλεια «συνταγή» κατάλυσης κρατικής/τοπικής δημοκρατίας
και εισχώρησης επενδύσεων για επίλυση του προβλήματος. Οι επενδύσεις αυτές σαφώς και συνεπάγονται ιδιωτικοποιήσεις, σαφώς και
δεν είναι προς όφελος των πληγέντων, και σαφώς οδηγούν ακόμα και τις λίγες
τοπικές επιχειρήσεις που έχουν απομείνει να καταρρεύσουν μπροστά στις
πολυεθνικές που ξαφνικά μπαίνουν – επιθετικά – στο παιχνίδι.
Έτσι, λοιπόν, όχι μόνο έχουμε μία κλιματική αλλαγή που
έχει παραχθεί από τον ανθρώπινο παράγοντα, αλλά και που καθίσταται πλήρως
εκμεταλλεύσιμη από τη μερίδα του ανθρώπινου αυτού παράγοντα που έχει τη
δυνατότητα να παίξει με σπίτια και τύχες. Είναι σαφές όμως και το γιατί αυτή η
«τυχερή» μερίδα κάνει ό,τι μπορεί για να εκμεταλλευτεί τα γεγονότα.
«Υπερασπίζονται κάτι ακόμη πιο πολύτιμο για αυτούς: ένα
ολόκληρο ιδεολογικό οικοδόμημα – τον νεοφιλελευθερισμό – σύμφωνα με το οποίο η
αγορά έχει πάντα δίκιο, ο έλεγχος έχει πάντα άδικο, το ιδιωτικό είναι καλό και
το δημόσιο κακό, και οι φόροι που υποστηρίζουν δημόσιες υπηρεσίες είναι οι
χειρότεροι όλων» (μετάφραση αποσπάσματος, σς. 79).
«[…] για να αποτραπεί το κλιματικό χάος, χρειάζεται να
προκαλέσουμε τις καπιταλιστικές ιδεολογίες που έχουν κυριαρχήσει στον κόσμο από
τη δεκαετία του 1980. Αν επωφελείσαι από αυτές τις ιδεολογίες, προφανώς και θα
είσαι πολύ δυσαρεστημένος από αυτό» (μετάφραση αποσπάσματος, σς. 82).
Ο Κορνήλιος Καστοριάδης είχε εμβαθύνει ακόμα περισσότερο
και εντοπίσει το πρόβλημα στο καπιταλιστικό σύστημα εν γένει, και συγκεκριμένα
στην ιδεολογία παραγωγής-κατανάλωσης: «[…] οι παραδοσιακές οικονομίες ήταν
οικονομίες ανακύκλωσης, ενώ η σημερινή οικονομία είναι οικονομία σπατάλης» (Η επαναστατική δύναμη της οικολογίας, σς.
302). Χρειάζεται, συνεπώς, μία εκ βαθέων
αλλαγή του συστήματος, την οποία ωστόσο ο περισσότερος κόσμος δεν
αντιλαμβάνεται – τουλάχιστον όχι ακόμα – ακριβώς επειδή έχει γεννηθεί και
μεγαλώσει μέσα σε αυτό.
Ίσως ο τρόπος να γίνει κατανοητό ότι πρέπει να αλλάξουν
κάποια – πολλά – πράγματα, να βρίσκεται σε μία πιο «ήπια» – όπως αποκαλούμε
στην Ανθρωπολογία – και όχι τόσο τεχνοκρατική πλευρά της καθημερινότητας. Από
το ξημέρωμα της 26ης Σεπτεμβρίου που πλημμύρισε η Σαμοθράκη
ολοσχερώς, κάθε φορά που βρέχει προσπαθούμε (ακόμα και άνθρωποι που δεν
επλήγησαν άμεσα) να εκλογικεύσουμε το φαινόμενο καθ’ αυτό. Κάθε σταγόνα που
πέφτει επηρεάζει διαφορετικά την ψυχοσύνθεση και τις σκέψεις του καθενός και,
σε ένα συλλογικό επίπεδο, μπορεί να ειπωθεί πως προσπαθούμε να
«επαναγνωριστούμε» με τη φύση και να ξαναχτίσουμε μία σχέση εμπιστοσύνης. Η διαδικασία είναι μακρά και απαιτεί πολύ χρόνο. Προφανώς δε μπορεί να εκκινεί
εκ νέου, διαφορετικά καθιστά το μέρος αβίωτο. Δηλαδή, δε γίνεται ούτε οι γενιές
που το βιώσαν ούτε αυτές που θα «κληρονομήσουν» τις συνέπειες της καταστροφής
να ξανα-βιώσουν κάτι τέτοιο, α) για
ψυχολογικούς λόγους και β) για οικονομικούς. Εξάλλου, το γεγονός της
καταστροφής ανα-βιώνεται από πολλούς με
κάθε επόμενη βροχή, και άρα υπάρχει η αίσθηση της επανάληψης και αδυναμίας απελευθέρωσης
από αυτό.
Αν η καπιταλιστική λογική μας φαίνεται τόσο αυτονόητη για να την αμφισβητήσουμε,
ίσως να πρέπει να ξεκινήσουμε από το τι προσωπικά θεωρούμε βιώσιμο και αβίωτο, και
να προχωρήσουμε ανάλογα. Θα επανέλθω σε αυτό το ζήτημα με επόμενη δημοσίευση, αλλά προς το παρόν ας ξεκαθαρίσουμε
και ας συλλογιστούμε το εξής:
«Η οικολογία όμως δεν είναι “αγάπη για τη φύση”: είναι η αναγκαιότητα αυτοπεριορισμού
(δηλαδή αληθινής ελευθερίας) του ανθρώπινου όντος σε σχέση με τον πλανήτη πάνω στον
οποίο κατά τύχη υπάρχει και τον οποίο πάει να καταστρέψει» (Κορνήλιος
Καστοριάδης, Η επαναστατική δύναμη της οικολογίας, σς. 306).
 |
εδώ στις 14 Νοεμβρίου 2017.
Kaki Meriá [literary meaning Bad Side]: a deforested side of the mountain that collapsed all the way down to the village of Chóra in Samothraki when the deluge took place,
here as photographed on 14 November 2017.
|
.
--------------------------------------------------------------------------------------------
“Boundaries do exist,
and when we cross them,
it will be too late
by definition –
just as it
happens with the heroes of the ancient tragedy,
who learn that
they have placed themselves
within hubris, within hyperbole,
only after the
disaster has occurred.
Today’s society
is fundamentally unwise.”
(translated
extract)
 |
Διάβρωση εδάφους, Σαμοθράκη, 3 Δεκέμβρη 2017.
Soil erosion, Samothraki, 3 December 2017.
|
Two deluges followed by different
outcomes, but with one common issue: the natural
disaster. Or, as it was called by many, the act of God.
In the wake of the natural disaster,
several opinions were heard in both cases: for streams and torrents covered up,
for buildings raised upon them and other equivalent mistakes, for the lack of
torrential prevention and the urgent need for levees. All such mistakes are
human-caused and, of course, charges can be pressed against the ones responsible.
But the frequency with which they were told and the connotations implied –
especially in the murderous
case of the West of Athens, where two weeks later bodies were still being
tracked down, the number of casualties has been raised to 23 individuals and
fears are spread for the existence of unclaimed immigrants under the debris and
mud – an impression is caused that climate change is not subject to human
control and intervention and that, therefore, the onus is on no one for the
phenomenon of deluge itself as it continues to hit various areas of Greece in
the last two months (see also for example what happened in
the island of Symi
and just
last week across the West of Greece).
There are already ongoing discussions
about what future housing developments should look like and what preventive
measures should be taken in advance. Common environmental problems have been
also detected in both mountains, the Sáos of Samothraki and the Patéra of
Elefsina: in both cases the forest had recently been burnt and largely deforested,
whereas the past summer was largely dry and without any substantial rainfall
across Greece.
Conditions had already been unpropitious
for an act of God to be caused.
However, the events summed up above cannot be called acts of God, let alone be treated as such. Not when the planet has
been turned – to make it simple – into a boiler and the atmosphere’s
temperature has been raised by one degree – and keeps climbing! One degree,
from 15 °C to 16 °C [59 °F to 60.8 °F], though it may
sound negligible, is remarkably horrible. It brings along, to mention only a
few of its repercussions, sea level rise, change of the direction of winds,
heavier rainfalls, more frequent
formation of hurricanes in the Atlantic and of cyclones in the
Mediterranean (the later recently being called medicanes). Living organisms
have been wiped out precisely because this one degree up means they can no
longer survive in their natural environment, along with whatever (tragic)
implications this can have for the food chain overall. For all these, to a percentage of 95%,
human activity is to blame. It is not the
intention of this post to uncover the sides of human activity causing climate
change [Google the causes of climate
change and there, you ‘ll have more than you can bear read], but to
highlight the fact that undermining whose fault this really is, leads to even
worse consequences – and not solely environmental ones.
 |
Το εστιατόριο Εξοχικό έξω από τη Χώρα Σαμοθράκης, άλλοτε βασικός καλοκαιρινός προορισμός, πλέον βουλιαγμένο στις λάσπες και τα μπάζα, στο έλεος των κατσικιών,
23 Νοεμβρίου 2017.
The restaurant Exohikó [Cottage] at the outskirts of the Chóra of Samothraki, once a gastronomic summer destination, is now bogged down in mud and detritus, further rampaged by the wild goats,
23 November 2017.
|
Naomi Klein has
characterised this attitude of hiding our heads in the sand as “intergenerational
theft and intergenerational [in]justice” (p. 66). The ones directly
involved do not face repercussions equivalent of their actions, given that the
results of climate change pile up and break out in time – in our case discussed
here, the heavy rainfalls of this autumn in Greece.
Using examples from various
incidents, she has indicated that the so called “natural disasters” – from Katrina hitting New Orleans in 2005 to
the hurricanes Irma and Maria having hit Puerto Rico just this fall – and the “states of emergency” several times
created by these same disasters but also by what have come to be “economic crises” (2 out of 2 in Greece
right now, facing economic crisis and consecutive natural disasters!!), is the
perfect “handbook” to bring down state/regional democracy and to allow
investors to come and resolve the issue. The
investments to be apparently will come hand in hand with privatisations,
apparently will not be for the benefit of the ones affected by the disaster,
and apparently will drive the few local businesses surviving so far to collapse
once multinational companies enter – aggressively – the game.
We end up, then, with a
climate change caused by the human factor and exploited by a small percentage
of this factor affording to mess with households and fortunes. It is clear
though why this “lucky” percentage does its best to exploit such incidents.
“They
are also defending something even more precious to them: an entire ideological
project – neoliberalism – which holds that the market is always right,
regulation is always wrong, private is good and public is bad, and taxes that
support public services are the worst of all” (p. 79)
“[…]
to avert climate chaos, we need to challenge the capitalist ideologies that
have conquered the world since the 1980s. If you are the beneficiary of those
ideologies, you are obviously going to be very unhappy about that” (p. 82).
Cornelius Castoriadis had
gone even further to suggest that the problem lies οn the capitalist system itself, and specifically on the ideology
of production-consumption: “[…] traditional economies were economies of recycling,
whereas today’s economy is an economy of waste” (translated extract; The revolutionary power of ecology, p. 302). What is required, then,
is a fundamental change of the system, which however is not realised by most of
the population – at least not yet – precisely because they have been born and
raised in that very system.
Perhaps the way to wake up to
the fact that several – a great deal of – things need to change, lies on a
“softer” – as we call it in Anthropology – and not so much technocratic side of
the daily routine. Since the early morning hours of 26 September when the
island of Samothraki was disastrously flooded, every next raindrop is followed
by an attempt (even by the people who were not immediately affected by the disaster)
to reconceptualise the natural phenomenon itself. Every drop that falls affects
variously each resident’s mentality and thoughts and, through a collective
spectrum, it can be said that we are trying to “make acquaintances” again with
nature and to set up anew a relationship of trust. The process is long and entails
considerable time. It is then obvious that it cannot start from scratch every
other day, or the place will no longer be viable by its residents. Meaning,
that the generations who survived the deluge and the ones who are going to
“inherit” the consequences of the disaster cannot afford to go through another
such incident, a) for psychological reasons and b) for economic ones. Besides,
the disaster itself is being re-lived
by many with every other rainfall, and therefore there is a feeling of
repetition followed by the inability to break free from it.
If we are way too familiar
with capitalist logic to challenge it, then maybe we should start with what we
can personally live with and what we cannot, and proceed accordingly. I will
return to this with another post, but for now let’s clarify and consider the
following:
“Ecology
though is not «love for nature»: it is the necessity to restrain (i.e. to be
truly free) the human being in relation to the planet on which by chance exists
and which is about to ruin” (translated extract; Cornelius
Castoriadis, The revolutionary power of ecology, p. 306).
 |
Ζημιές και πρωταρχικά αντιπλημμυρικά έργα στην είσοδο της Χώρας,
Σαμοθράκη, 24 Οκτωβρίου 2017.
Wreckage and primary anti-flood works at the entrance of Chóra,
Samothraki, 24 October 2017.
|
Comments
Post a Comment