Φονικές βροχές: Ελλάδα 2017 / Deadly rains: Greece 2017

Γιατί δεν αντιμετωπίζουμε την κλιματική αλλαγή ως ανθρώπινη (και εκμεταλλεύσιμη) απόρροια;  

Why people think that climate change isn’t man-made (and man-exploited)?

[English follows]

«Τα σύνορα υπάρχουν, και όταν θα τα υπερβούμε,

θα είναι εξ ορισμού πολύ αργά –

σαν τους ήρωες της αρχαίας τραγωδίας,

που μαθαίνουν ότι βρίσκονται μέσα

στην ύβριν, στην υπερβολή,

μόνο αφού συντελεστεί η καταστροφή.

Η σημερινή κοινωνία είναι θεμελιωδώς άφρων.»

Κορνήλιος Καστοριάδης, Η οικολογία εναντίον των εμπόρων, 1992.

Γη υπό κατάρρευση, Σαμοθράκη, 23 Νοεμβρίου 2017.

Land collapsed, Samothraki, 23 November 2017.

Σαμοθράκη, ξημερώματα 26^ης Σεπτεμβρίου 2017.

Περιφερειακή ζώνη Ελευσίνας, ξημερώματα 15^ης Νοεμβρίου 2017.

Δύο μεγάλες βροχές με διαφορετική έκβαση, αλλά με έναν κοινό παρονομαστή: τη φυσική καταστροφή. Ή, όπως το αποκάλεσαν πολλοί, τη θεομηνία.

Στον απόηχο της φυσικής καταστροφής και στις δύο περιπτώσεις, ακούστηκαν πολλά: για μπαζωμένα ρέματα, για κτήρια χτισμένα πάνω στα ρέματα αυτά και άλλα οικιστικά λάθη, για ελλιπή αντιπλημμυρικά έργα και την ανάγκη φραγμάτων. Όλα ανθρώπινα και όλα μηνύσιμα, σαφώς. Λέχθηκαν όμως σε τέτοιο βαθμό και με τέτοιους υπαινιγμούς – ιδιαίτερα στην πολύνεκρη περίπτωση της Δ. Αττικής, όπου δύο εβδομάδες μετά ακόμα εντοπίζονταν σοροί – που δημιουργούν την εντύπωση ότι η κλιματική αλλαγή είναι εκτός ανθρώπινου ελέγχου και παρέμβασης και ότι, συνεπώς, δεν  μπορούν να αναζητηθούν ευθύνες για τις καταρρακτώδεις βροχές που έχουν σημειωθεί το τελευταίο δίμηνο στην Ελλάδα (Σαμοθράκη, Σύμη, Δ. Αττική και την προηγούμενη εβδομάδα εκτεταμένα στη Δ. Ελλάδα).  

Ήδη γίνονται πολλές συζητήσεις για το πώς πρέπει να είναι τα οικιστικά πλάνα του μέλλοντος και ποιες προφυλάξεις πρέπει να ληφθούν εξαρχής. Επίσης κοινά περιβαλλοντικά προβλήματα εντοπίστηκαν και στα δύο βουνά, το Σάος στην Σαμοθράκη και το όρος Πατέρα στην Ελευσίνα: το δάσος έχει και στις δύο περιπτώσεις πρόσφατα καεί, αποψιλωθεί σε μεγάλο βαθμό, ενώ το καλοκαίρι που πέρασε έφερε μεγάλες περιόδους ανυδρίας από την Σαμοθράκη έως την Κρήτη.

Οι συνθήκες ήταν ήδη εξαιρετικά δυσμενείς για μία θεομηνία. Μόνο που αυτά που έχουν συμβεί δεν μπορούν να θεωρηθούν θεομηνίες, και πόσο μάλλον να αντιμετωπιστούν ως τέτοιες. Όχι όταν ο πλανήτης έχει μετατραπεί – για να το σχηματοποιήσω – σε χύτρα ταχύτητας και η μέση του θερμοκρασία έχει πλέον ανέβει κατά έναν βαθμό – και συνεχίζει να ακολουθεί ανοδική πορεία! Ένας βαθμός, από 15°C στους 16°C, όσο λίγο και αν ακούγεται, είναι εξαιρετικά άσχημο. Συνεπάγεται, για να αναφέρω λίγα, άνοδο της στάθμης της θάλασσας, αλλαγή των αέριων μαζών, εντονότερες βροχοπτώσεις, συχνότερο σχηματισμό τυφώνων στο Ατλαντικό και κυκλώνων στη Μεσόγειο (ένα φαινόμενο που έχει αρχίσει να αποκαλείται medicanes). Έμβια όντα έχουν αφανιστεί ακριβώς επειδή αυτός ο ένας βαθμός προς τα πάνω καθιστά το περιβάλλον για αυτά μη βιώσιμο, με ό,τι (τραγικό) μπορεί να συνεπάγεται αυτό για την τροφική αλυσίδα. Για όλα αυτά, σε ποσοστό 95%, ευθύνεται η ανθρώπινη δραστηριότητα. Το ζήτημα εδώ δεν είναι οι πτυχές της ανθρώπινης δραστηριότητες που προκαλούν την κλιματική αλλαγή [γράψτε αίτια κλιματικής αλλαγής στο Google και θα διαβάσετε περισσότερα από όσα αντέχετε], αλλά το γεγονός ότι η υποτίμηση της υπαιτιότητας αυτής οδηγεί σε ακόμα χειρότερες επιπτώσεις – και όχι μόνο κλιματικά.

Ένα από τα νέα ρυάκια που δημιούργησε ο κατακλυσμός στην Σαμοθράκη,

23 Νοεμβρίου 2017.

One of the many streams now permanently formed by the deluge in Samothraki,

23 November 2017.

Η Naomi Klein έχει χαρακτηρίσει αυτή την στάση ως αδικία που κληρονομείται στις επόμενες γενιές και «κλοπή» που συντελείται εις βάρος τους. Οι άμεσα ιθύνοντες δεν αντιμετωπίζουν επιπτώσεις αντίστοιχες των πράξεών τους, καθώς τα αποτελέσματα της κλιματικής αλλαγής συσσωρεύονται και ξεσπούν εν καιρώ (σς. 66) – στη δική μας περίπτωση, οι καταρρακτώδεις βροχές αυτού του φθινοπώρου.

Έχει επίσης δείξει με παραδείγματα πάμπολλων περιπτώσεων πως οι λεγόμενες «φυσικές καταστροφές» - από την Κατρίνα το 2005 στη Νέα Ορλεάνη έως τους τυφώνες Ίρμα και Μαρία που μόλις το φθινόπωρο χτύπησαν το Πουέρτο Ρίκο – αλλά και οι καταστάσεις «έκτακτης ανάγκης» που πολλές φορές δημιουργούνται από αυτές τις καταστροφές και από τις λεγόμενες «οικονομικές κρίσεις» (2 στα 2 έχουμε στην Ελλάδα αυτή την στιγμή, δηλαδή και κρίση και αλλεπάλληλες φυσικές καταστροφές!!), είναι η τέλεια «συνταγή» κατάλυσης κρατικής/τοπικής δημοκρατίας και εισχώρησης επενδύσεων για επίλυση του προβλήματος. Οι επενδύσεις αυτές σαφώς και συνεπάγονται ιδιωτικοποιήσεις, σαφώς και δεν είναι προς όφελος των πληγέντων, και σαφώς οδηγούν ακόμα και τις λίγες τοπικές επιχειρήσεις που έχουν απομείνει να καταρρεύσουν μπροστά στις πολυεθνικές που ξαφνικά μπαίνουν – επιθετικά – στο παιχνίδι.

Έτσι, λοιπόν, όχι μόνο έχουμε μία κλιματική αλλαγή που έχει παραχθεί από τον ανθρώπινο παράγοντα, αλλά και που καθίσταται πλήρως εκμεταλλεύσιμη από τη μερίδα του ανθρώπινου αυτού παράγοντα που έχει τη δυνατότητα να παίξει με σπίτια και τύχες. Είναι σαφές όμως και το γιατί αυτή η «τυχερή» μερίδα κάνει ό,τι μπορεί για να εκμεταλλευτεί τα γεγονότα.

«Υπερασπίζονται κάτι ακόμη πιο πολύτιμο για αυτούς: ένα ολόκληρο ιδεολογικό οικοδόμημα – τον νεοφιλελευθερισμό – σύμφωνα με το οποίο η αγορά έχει πάντα δίκιο, ο έλεγχος έχει πάντα άδικο, το ιδιωτικό είναι καλό και το δημόσιο κακό, και οι φόροι που υποστηρίζουν δημόσιες υπηρεσίες είναι οι χειρότεροι όλων» (μετάφραση αποσπάσματος, σς. 79).

«[…] για να αποτραπεί το κλιματικό χάος, χρειάζεται να προκαλέσουμε τις καπιταλιστικές ιδεολογίες που έχουν κυριαρχήσει στον κόσμο από τη δεκαετία του 1980. Αν επωφελείσαι από αυτές τις ιδεολογίες, προφανώς και θα είσαι πολύ δυσαρεστημένος από αυτό» (μετάφραση αποσπάσματος, σς. 82).

Ο Κορνήλιος Καστοριάδης είχε εμβαθύνει ακόμα περισσότερο και εντοπίσει το πρόβλημα στο καπιταλιστικό σύστημα εν γένει, και συγκεκριμένα στην ιδεολογία παραγωγής-κατανάλωσης: «[…] οι παραδοσιακές οικονομίες ήταν οικονομίες ανακύκλωσης, ενώ η σημερινή οικονομία είναι οικονομία σπατάλης» (Η επαναστατική δύναμη της οικολογίας, σς. 302). Χρειάζεται, συνεπώς, μία εκ βαθέων αλλαγή του συστήματος, την οποία ωστόσο ο περισσότερος κόσμος δεν αντιλαμβάνεται – τουλάχιστον όχι ακόμα – ακριβώς επειδή έχει γεννηθεί και μεγαλώσει μέσα σε αυτό.

Ίσως ο τρόπος να γίνει κατανοητό ότι πρέπει να αλλάξουν κάποια – πολλά – πράγματα, να βρίσκεται σε μία πιο «ήπια» – όπως αποκαλούμε στην Ανθρωπολογία – και όχι τόσο τεχνοκρατική πλευρά της καθημερινότητας. Από το ξημέρωμα της 26^ης Σεπτεμβρίου που πλημμύρισε η Σαμοθράκη ολοσχερώς, κάθε φορά που βρέχει προσπαθούμε (ακόμα και άνθρωποι που δεν επλήγησαν άμεσα) να εκλογικεύσουμε το φαινόμενο καθ’ αυτό. Κάθε σταγόνα που πέφτει επηρεάζει διαφορετικά την ψυχοσύνθεση και τις σκέψεις του καθενός και, σε ένα συλλογικό επίπεδο, μπορεί να ειπωθεί πως προσπαθούμε να «επαναγνωριστούμε» με τη φύση και να ξαναχτίσουμε μία σχέση εμπιστοσύνης. Η διαδικασία είναι μακρά και απαιτεί πολύ χρόνο. Προφανώς δε μπορεί να εκκινεί εκ νέου, διαφορετικά καθιστά το μέρος αβίωτο. Δηλαδή, δε γίνεται ούτε οι γενιές που το βιώσαν ούτε αυτές που θα «κληρονομήσουν» τις συνέπειες της καταστροφής να ξανα-βιώσουν κάτι τέτοιο, α) για ψυχολογικούς λόγους και β) για οικονομικούς. Εξάλλου, το γεγονός της καταστροφής ανα-βιώνεται από πολλούς με κάθε επόμενη βροχή, και άρα υπάρχει η αίσθηση της επανάληψης και αδυναμίας απελευθέρωσης από αυτό.

Αν η καπιταλιστική λογική μας φαίνεται τόσο αυτονόητη για να την αμφισβητήσουμε, ίσως να πρέπει να ξεκινήσουμε από το τι προσωπικά θεωρούμε βιώσιμο και αβίωτο, και να προχωρήσουμε ανάλογα. Θα επανέλθω σε αυτό το ζήτημα με επόμενη δημοσίευση, αλλά προς το παρόν ας ξεκαθαρίσουμε και ας συλλογιστούμε το εξής:

«Η οικολογία όμως δεν είναι “αγάπη για τη φύση”: είναι η αναγκαιότητα αυτοπεριορισμού (δηλαδή αληθινής ελευθερίας) του ανθρώπινου όντος σε σχέση με τον πλανήτη πάνω στον οποίο κατά τύχη υπάρχει και τον οποίο πάει να καταστρέψει» (Κορνήλιος Καστοριάδης, Η επαναστατική δύναμη της οικολογίας, σς. 306).

 Κακή Μεριά: ένα αποψιλωμένο μέρος του βουνού που κύλησε μέσα στη Χώρα Σαμοθράκης με τον κατακλυσμό,

εδώ στις 14 Νοεμβρίου 2017.

Kaki Meriá [literary meaning Bad Side]: a deforested side of the mountain that collapsed all the way down to the village of Chóra in Samothraki when the deluge took place,

here as photographed on 14 November 2017.

.

--------------------------------------------------------------------------------------------

“Boundaries do exist, and when we cross them,

it will be too late by definition –

just as it happens with the heroes of the ancient tragedy,

who learn that they have placed themselves

within hubris, within hyperbole,

only after the disaster has occurred.

Today’s society is fundamentally unwise.”

Cornelius Castoriadis, Ecology against the merchants, 1992.

(translated extract)

Διάβρωση εδάφους, Σαμοθράκη, 3 Δεκέμβρη 2017.

Soil erosion, Samothraki, 3 December 2017.

Island of Samothraki, Greece, early morning hours of 26 September 2017.

Suburban area of Elefsina, West of Athens, Greece, morning hours of 15 November 2017.

Two deluges followed by different outcomes, but with one common issue: the natural disaster. Or, as it was called by many, the act of God.

In the wake of the natural disaster, several opinions were heard in both cases: for streams and torrents covered up, for buildings raised upon them and other equivalent mistakes, for the lack of torrential prevention and the urgent need for levees. All such mistakes are human-caused and, of course, charges can be pressed against the ones responsible. But the frequency with which they were told and the connotations implied – especially in the murderous case of the West of Athens, where two weeks later bodies were still being tracked down, the number of casualties has been raised to 23 individuals and fears are spread for the existence of unclaimed immigrants under the debris and mud – an impression is caused that climate change is not subject to human control and intervention and that, therefore, the onus is on no one for the phenomenon of deluge itself as it continues to hit various areas of Greece in the last two months (see also for example what happened in the island of Symi and just last week across the West of Greece).

There are already ongoing discussions about what future housing developments should look like and what preventive measures should be taken in advance. Common environmental problems have been also detected in both mountains, the Sáos of Samothraki and the Patéra of Elefsina: in both cases the forest had recently been burnt and largely deforested, whereas the past summer was largely dry and without any substantial rainfall across Greece.

Conditions had already been unpropitious for an act of God to be caused. However, the events summed up above cannot be called acts of God, let alone be treated as such. Not when the planet has been turned – to make it simple – into a boiler and the atmosphere’s temperature has been raised by one degree – and keeps climbing! One degree, from 15 °C to 16 °C [59 °F to 60.8 °F], though it may sound negligible, is remarkably horrible. It brings along, to mention only a few of its repercussions, sea level rise, change of the direction of winds, heavier rainfalls, more frequent formation of hurricanes in the Atlantic and of cyclones in the Mediterranean (the later recently being called medicanes). Living organisms have been wiped out precisely because this one degree up means they can no longer survive in their natural environment, along with whatever (tragic) implications this can have for the food chain overall. For all these, to a percentage of 95%, human activity is to blame. It is not the intention of this post to uncover the sides of human activity causing climate change [Google the causes of climate change and there, you ‘ll have more than you can bear read], but to highlight the fact that undermining whose fault this really is, leads to even worse consequences – and not solely environmental ones.

Το εστιατόριο Εξοχικό έξω από τη Χώρα Σαμοθράκης, άλλοτε βασικός καλοκαιρινός προορισμός, πλέον βουλιαγμένο στις λάσπες και τα μπάζα, στο έλεος των κατσικιών,

23 Νοεμβρίου 2017.

The restaurant Exohikó [Cottage] at the outskirts of the Chóra of Samothraki, once a gastronomic summer destination, is now bogged down in mud and detritus, further rampaged by the wild goats,

23 November 2017.

Naomi Klein has characterised this attitude of hiding our heads in the sand as “intergenerational theft and intergenerational [in]justice” (p. 66). The ones directly involved do not face repercussions equivalent of their actions, given that the results of climate change pile up and break out in time – in our case discussed here, the heavy rainfalls of this autumn in Greece.

Using examples from various incidents, she has indicated that the so called “natural disasters” – from Katrina hitting New Orleans in 2005 to the hurricanes Irma and Maria having hit Puerto Rico just this fall – and the “states of emergency” several times created by these same disasters but also by what have come to be “economic crises” (2 out of 2 in Greece right now, facing economic crisis and consecutive natural disasters!!), is the perfect “handbook” to bring down state/regional democracy and to allow investors to come and resolve the issue. The investments to be apparently will come hand in hand with privatisations, apparently will not be for the benefit of the ones affected by the disaster, and apparently will drive the few local businesses surviving so far to collapse once multinational companies enter – aggressively – the game.

We end up, then, with a climate change caused by the human factor and exploited by a small percentage of this factor affording to mess with households and fortunes. It is clear though why this “lucky” percentage does its best to exploit such incidents.

“They are also defending something even more precious to them: an entire ideological project – neoliberalism – which holds that the market is always right, regulation is always wrong, private is good and public is bad, and taxes that support public services are the worst of all” (p. 79)

“[…] to avert climate chaos, we need to challenge the capitalist ideologies that have conquered the world since the 1980s. If you are the beneficiary of those ideologies, you are obviously going to be very unhappy about that” (p. 82).

Cornelius Castoriadis had gone even further to suggest that the problem lies οn the capitalist system itself, and specifically on the ideology of production-consumption: “[…] traditional economies were economies of recycling, whereas today’s economy is an economy of waste” (translated extract; The revolutionary power of ecology, p. 302). What is required, then, is a fundamental change of the system, which however is not realised by most of the population – at least not yet – precisely because they have been born and raised in that very system.  

Perhaps the way to wake up to the fact that several – a great deal of – things need to change, lies on a “softer” – as we call it in Anthropology – and not so much technocratic side of the daily routine. Since the early morning hours of 26 September when the island of Samothraki was disastrously flooded, every next raindrop is followed by an attempt (even by the people who were not immediately affected by the disaster) to reconceptualise the natural phenomenon itself. Every drop that falls affects variously each resident’s mentality and thoughts and, through a collective spectrum, it can be said that we are trying to “make acquaintances” again with nature and to set up anew a relationship of trust. The process is long and entails considerable time. It is then obvious that it cannot start from scratch every other day, or the place will no longer be viable by its residents. Meaning, that the generations who survived the deluge and the ones who are going to “inherit” the consequences of the disaster cannot afford to go through another such incident, a) for psychological reasons and b) for economic ones. Besides, the disaster itself is being re-lived by many with every other rainfall, and therefore there is a feeling of repetition followed by the inability to break free from it.     

If we are way too familiar with capitalist logic to challenge it, then maybe we should start with what we can personally live with and what we cannot, and proceed accordingly. I will return to this with another post, but for now let’s clarify and consider the following:

“Ecology though is not «love for nature»: it is the necessity to restrain (i.e. to be truly free) the human being in relation to the planet on which by chance exists and which is about to ruin” (translated extract; Cornelius Castoriadis, The revolutionary power of ecology, p. 306).  

Ζημιές και πρωταρχικά αντιπλημμυρικά έργα στην είσοδο της Χώρας,

Σαμοθράκη, 24 Οκτωβρίου 2017.

Wreckage and primary anti-flood works at the entrance of Chóra,

Samothraki, 24 October 2017.